Khu nhà C4 cũ kỹ, nằm kẹt giữa những khối nhà lớn của Đại học Xây dựng Hà Nội (HUCE). Khu nhà có tuổi đời bằng đúng số tuổi của ngôi trường này, và nó vẫn được coi là nhân chứng lịch sử, là nơi lưu giữ những kỷ niệm của những ngày đầu tiên trường hình thành và phát triển như ngày hôm nay.

Thế nhưng, hình ảnh dãy nhà cũ ấy, nếu nhìn rộng ra, lại  chính là một hình ảnh phản chiếu những thách thức về môi trường và đô thị hóa mà Hà Nội đang đối diện: nóng bức, lụt lội, và kiến trúc xuống cấp.

Chính bối cảnh ấy, một tầm nhìn mới đã được nhen nhóm, biến khu C4 cũ kỹ thành một sản phẩm sáng tạo, không những mới, mà còn phải hội tụ đầy đủ yêu cầu biến nghiên cứu thành thực tiễn, biến những khó khăn thành giải pháp, và biến những thứ đã “cũ mèm” thành một không gian học tập thật “chill”.

Vậy là, sau nhiều tháng triển khai, ngày 4/11/2025, Trung tâm Đào tạo Giải pháp dựa vào Thiên nhiên và Thiết kế Đô thị Nhạy cảm với nước chính thức được khánh thành. Đây là kết quả của sự phối hợp giữa Ngân hàng phát triển Châu Á (ADB), Đại học Xây dựng Hà Nội, và nhóm kỹ thuật ICEM (Trung tâm quản lý môi trường quốc tế) và Nippon Koei. Sự ra đời của Trung tâm đánh dấu một bước tiến quan trọng, và khẳng định vai trò tiên phong của trường Đại học Xây dựng Hà Nội -  HUCE trong việc tìm kiếm các giải pháp bền vững cho đô thị Việt Nam.

Vấn đề “nóng” của đô thị: Ngập lụt và Không gian xanh

Tốc độ đô thị hóa diễn ra nhanh, tạo ra nhiều bề mặt không thấm nước, cùng với hệ thống thoát nước lỗi thời và sự biến mất dần của các khu vực chứa nước tự nhiên (ao, hồ) đã và đang khiến tần suất và mức độ nghiêm trọng của lũ lụt ngày càng tăng. Ngập lụt đã trở thành một nỗi ám ảnh. Hình ảnh phố cổ Hội An, hay Đại nội Huế… chìm trong biển nước trong những ngày mưa lũ... Hay câu chuyện Hà Nội cứ mưa là ngập... đã không còn chỉ là những chủ đề để người ta bàn đến trong những cuộc nói chuyện hay thở than về cuộc sống nữa, mà nó đã trở thành một sự lo lắng – mối lo đè nặng lên cuộc sống cả vật chất lẫn tinh thần của con người.

Số liệu nghiên cứu trong báo cáo “Phục hồi thiên nhiên tại Hà Nội” của ông Jeremy Carew-Reid - Giám đốc Trung tâm quản lý môi trường quốc tế (ICEM), cho thấy năm 2015,  Hà Nội có 90% diện tích đô thị, chỉ còn khoảng 80 ao, hồ. Diện tích không gian xanh đô thị đã suy giảm từ 37% vào 2007 xuống 8% vào 2017, và đến năm 2025 chỉ còn khoảng 6%.  Tỷ lệ không gian xanh ước tính chỉ là 2m2 trên đầu người vào năm 2024 – một con số cực kỳ khiêm tốn. Nó là minh chứng cho sự suy giảm không gian xanh của Hà Nội nói riêng, và nhiều đô thị lớn khác nói chung.

Sự "bí bách” và “nồm ẩm" của khu C4 trường Đại học Xây dựng Hà Nội cũng là một triệu chứng chung của tình trạng thiếu cây xanh, bí hơi trong đô thị. Sự “bí bách” ấy trở thành động lực thúc đẩy nhóm nghiên cứu tìm kiếm các giải pháp thiết kế góp phần xây dựng và phát triển kiến trúc bền vững, đáp ứng tinh thần của Nghị quyết 06 – NQ/TW của Bộ chính trị về phát triển đô thị Việt Nam theo hướng xanh, thông minh, và thích ứng với biến đổi khí hậu.

Từ “nhà cũ” đến không gian “phòng thí nghiệm trực quan”

Với sự hỗ trợ và phối hợp từ Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB), nhóm kỹ thuật ICEM và Nippon Koei, thông qua sự phối hợp chặt chẽ với Trường Đại học Xây dựng Hà Nội, đặc biệt là Khoa Kiến trúc & Quy hoạch, khu C4 đã được thiết kế lại, tập trung giải quyết các vấn đề môi trường cục bộ. Dự án cải tạo khu C4 đã biến tòa nhà cũ kỹ thành một "Phòng thí nghiệm trực quan", nơi lý thuyết được minh họa sống động bằng thực tiễn. Thiết kế Đô thị Nhạy cảm với Nước (WSUD) được lựa chọn là phương thức trọng tâm của dự án. Đây là một phương pháp quy hoạch tích hợp chu trình nước đô thị (nước mưa, nước ngầm, nước thải) vào môi trường xây dựng, đã được áp dụng trong thiết kế và xây dựng, phát triển đô thị bền vững tại nhiều quốc gia tiên tiến trên thế giới. 

Vậy là khu C4 sẽ mang một trọng trách mới, trong một dáng vẻ hoàn toàn mới. Câu chuyện cải tạo một khu nhà cũ được kỳ vọng sẽ trở thành một ví dụ điển hình trong ứng dụng các giải pháp thiết kế sáng tạo và bền vững. Việc C4 trở thành một Trung tâm Đào tạo Giải pháp dựa vào Thiên nhiên và Thiết kế Đô thị Nhạy cảm với nước mang lại kỳ vọng lớn – khi nơi này sẽ trở thành một “phòng thí nghiệm trực quan”, nơi sinh viên và giảng viên được tiếp cận với những giải pháp thực tế.

6 nhóm giải pháp được sử dụng trong thiết kế và ứng dụng tại dự án cải tạo nhà C4 đã được tái hiện một cách sinh động và trực quan tại không gian C4 mới – nay là Trung tâm Đào tạo Giải pháp dựa vào Thiên nhiên và Thiết kế Đô thị Nhạy cảm với nước.

Chính vì vậy, trong bản báo cáo về “Bài học kinh nghiệm từ quá trình tham gia workshop C4” của các sinh viên Khoa Kiến trúc và Quy hoạch, HUCE, các em sinh viên đã viết rằng: Dự án cải tạo C4 giúp các em hiểu về thiết kế hệ thống thu nước mưa từ mái; Biết về bê tông tự thấm, vật liệu xây dựng (gạch aac,...); Hiểu về kết cấu mái xanh, nên thiết kế như thế nào về không gian xanh. Những kiến thức về bổ sung nguồn cung nước ngầm, giảm dòng chảy nước mưa, và kiểm soát ngập úng đô thị... không dễ gì các em sinh viên tiếp cận được nếu không có những bài học đi kèm với hình ảnh thực tiễn. Và đây cũng là cơ hội được lần đầu trải nghiệm thiết kế cải tạo không gian xanh có thực trong khuôn viên trường.

Kỳ vọng từ một dự án cải tạo nhà cũ: Nâng tầm đào tạo và trách nhiệm cộng đồng

PGS.TS Hoàng Tùng – Hiệu trưởng trường Đại học Xây dựng Hà Nội đã nhấn mạnh: “Sự ra đời của Trung tâm Đào tạo Giải pháp dựa vào Thiên nhiên và Thiết kế Đô thị Nhạy cảm với nước sẽ tạo ra một môi trường nghiên cứu đổi sáng mới sáng tạo cho sinh viên và giảng viên của nhà trường. Trong bối cảnh xã hội đang rất cần những giải pháp xây dựng và phát triển đô thị mang tính bền vững và sáng tạo thì việc sinh viên HUCE được học tập và nghiên cứu trong không gian này sẽ giúp các em từng bước trở thành những nhà nghiên cứu khoa học, những kỹ sư góp phần mang đến những sản phẩm khoa học có tính kiến tạo cho cộng đồng và xã hội”

“Trăm nghe không bằng một thấy”… một môi trường học tập không chỉ có lý thuyết thực sự đem lại giá trị, đặc biệt cho những sinh viên của ngành khoa học – kỹ thuật, sáng tạo. Và đó cũng chính là mục tiêu của nhà trường trong giảng dạy và nghiên cứu khoa học, biến các sản phẩm “từ phòng thí nghiệm/ từ nghiên cứu khoa học đến giải pháp cho xã hội”.

Dự án cải tạo khu C4 không chỉ là việc nâng cấp cơ sở vật chất. Nó là sự bảo tồn giá trị lịch sử của khu nhà cũ trong một diện mạo mới – một trung tâm tiên phong về phát triển xanh, phát triển bền vững. Đây là lời khẳng định mạnh mẽ về tôn chỉ của HUCE: Gìn giữ lịch sử và hướng đến tương lai, góp sức, đồng hành và có trách nhiệm với cộng đồng xã hội. Tôn chỉ định vị HUCE là một trong những đơn vị tiên phong trong nghiên cứu và đề xuất các giải pháp khoa học, nhằm giải quyết các vấn đề hạ tầng quốc gia.

Nhà C4 vẫn sẽ ở đó, vẫn là một chứng tích lịch sử trong gần 60 năm hình thành và phát triển của Trường Đại học Xây dựng Hà Nội, nhưng mới mẻ hơn, tiện nghi hơn, và tạo ra những giá trị tốt hơn.

Diệu Linh - Phòng TT&TS